Von der Leyen wil controle over Britse wetgeving niet afgeven

De feiten in de finale van de brexitonderhandelingen zijn simpel. Er liggen drie zaken op tafel die onoplosbaar zijn. Waarom? Ten eerste omdat de manier van oplossen onwerkbaar en ongepast is en ten tweede omdat één van de twee partijen daar niet hoort te zitten en een rancuneuze ideologische agenda heeft.

Het onmogelijke eisen

Eigenlijk wil de Europese Unie van de Britten het onmogelijke. Voor de EU-onderhandelaars kunnen de Britten enkel toegang tot de interne markt behouden als ze over de hele lijn de Europese regelgeving en de daaraan verbonden EU-sancties overnemen. Dat is nu juist waarom de Britten de brexit willen: ze willen soeverein hun eigen wetten en regelgevingen kunnen opstellen. Dus ook zonder Europees gerechtshof dat de nationale wetten kan kelderen. Om die macht over die wetten draait het.

De huidige brexitonderhandelingen bevatten bovendien een enorme weeffout. Ze gaan ten eerste niet over de feitelijke brexit. En ten tweede: de Britten zitten met de verkeerde partij rond de onderhandelingstafel. Iedereen gaat voorbij aan wat de Europese Unie feitelijk is: een verdragsorganisatie op basis van vrijwillig lidmaatschap. De Europese Unie is een intergouvernementele organisatie (IGO). Zo’n organisatie berust altijd op een verdrag. Ze valt onder het internationaal recht. Een IGO is permanent en niet tijdelijk. Het lidmaatschap is vrijwillig (tenzij destijds bij het Warschaupact). Ze beschikt over een secretariaat. Ze beschikt over een vergadering voor overleg. De leiding ligt in handen van een secretaris-generaal. Bij de EU is dat trouwens de compleet onbekende Deense diplomaat Jeppe Tranholm-Mikkelsen. Sinds mei 2020 is de Deen aan zijn tweede termijn bezig.

Politisering Europese Commissie oorzaak van problemen

Om lid te worden of te blijven van de EU moeten de lidstaten akkoord zijn. Die lidstaten doen dit via de Europese Raad. Het echte probleem is dat de Britten niet met de Europese Raad onderhandelen, maar met de Europese Commissie, die zich de facto profileert als regering van de EU. Het laatste voorbeeld hiervan is de uitnodiging  aan de secretaris-generaal van de NAVO, de Noor Jens Stoltenberg, om op 15 december deel te nemen aan een vergadering van het college van Europese Commissarissen. Ursula von der Leyen twitterde daar heel trots over. Een dergelijke demarche is geheel ongezien en eigenlijk onaanvaardbaar. Wat heeft Stoltenberg te zoeken bij een college van ambtenaren, wat de Commissie eigenlijk is?

Ursula von der Leyen trekt de onderhandelingen steeds meer naar de Europese Commissie, die eigenlijk niet meer is dan een bureaucratie van de EU. Von der Leyen treedt  in plaats van de regeringsleiders. Ook Charles Michel als voorzitter van de vergaderingen van de Europese Raad (van regeringsleiders) heeft slechts een beperkte rol te spelen. De taak van die onderhandelingen ligt eigenlijk bij de regeringsleiders van de andere lidstaten. Dus niet bij de Commissie, maar bij de Raad.

Rechter en partij

Daarbij komt dat Von der Leyen rechter en partij wil spelen in de brexitonderhandelingen. Afgaande op de normale spelregels bij intergouvernementele organisaties zouden de Britten en de EU zich moeten wenden tot een internationaal gerechtshof om hun geschillen te beslechten. De huidige gang van zaken is echter dat de EU en het Verenigd Koninkrijk in hun amechtige pogingen om een scheiding met onderlinge toestemming te forceren dit proberen te doen zonder onafhankelijke scheidsrechter.

In de Europese verdragen werden de bevoegdheden trouwens heel duidelijk verdeeld: de Europese Raad met de regeringsleiders van de lidstaten geeft sturing en bepaalt de richting die de EU uitgaat. De Europese Raad heeft nochtans het secretariaat-generaal en de Coreper-vergaderingen waar de vertegenwoordigers van de lidstaten (met afgevaardigden van de ministeries van de lidstaten) proberen uitvoering te geven aan het beleid van de EU. Waar de Europese Raad nog een schijn van representatieve democratie kan ophouden, blijft de Europese Commissie een ondemocratische groep door regeringen geparkeerde politici die officieel een ambtenarenfunctie uitoefenen bij gratie van een hoorzitting in het Europees Parlement.

Drie struikelblokken

Door de Brexit-onderhandelingen naar zich toe te trekken overspeelt Von der Leyen haar hand. Ze heeft immers geen bevoegdheid om de drie laatste struikelblokken te beslissen. Welke zijn die struikelblokken? Ten eerste visserij. De EU wil de toegang tot de Britse wateren voor haar vissers maximaal houden na 31 december. De Britten menen dat ze nu als soevereine staat hun eigen visserijvloot voorrang kunnen geven. Omdat de meeste door Britten gevangen vis voor de markt op het vasteland is bestemd moeten de Britten wel rekening houden met de EU. Door makreel en wijting een apart statuut te geven menen de Britten hier een elegante oplossing op te bieden. Door elk jaar per soort afspraken te maken wil Boris Johnson een relatie met de EU zoals die nu reeds bestaat tussen Noorwegen, IJsland en Rusland enerzijds en de EU anderzijds. Barnier en Von der Leyen blokkeren dit.

Het tweede punt des aanstoots is het zogenaamde ‘level playing field’ dat oneerlijke voordelen voor bedrijven aan deze of gene kant te beperken. De EU wil de Britten wat dit betreft regels opleggen qua arbeidsrecht, arbeidsvoorwaarden, leefmilieu en bovenal overheidssteun. De Britten ontkennen dat ze de EU-maatregelen willen ondergraven, maar dat deze onveranderd in stand houden geen optie is. Eén van de punten om de EU te verlaten was juist de mogelijkheid om eigen normen in te voeren (dus eigen economisch beleid ontwikkelen).

Het derde en laatste twistpunt is de bevoegdheid van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Johnson accepteert geenszins dat het VK als soevereine staat de jurisdictie van het Hof van Justitie over zijn grondgebied en zijn nationale wetgeving dient te aanvaarden. Von der Leyen weet dat indien het VK buiten de jurisdictie van het Hof van Justitie in Luxemburg valt ze geen EU-regels kan opleggen aan de Britse regering. Kortom: alles draait om EU-controle van een soeverein land dat uit de EU stapte.

Lees ook de analyse van Pieter Cleppe: komt er een doorbraak in de brexitonderhandelingen?