In het voetbal blijft het een heikele vraag: wie was de grootste aller tijden? Messi, Maradona, Pele? De meningen zijn verdeeld. In dit geval hangen ze meestal af van de leeftijd van degene die antwoordt. In de literatuur is de vraag veel gemakkelijker te beantwoorden. Ook heeft het antwoord in dit geval niets vandoen met jaren op de teller. Jong, ouder en oudst zullen in koor zijn naam uitroepen: Shakespeare!

Wie anders? Zijn tijdgenoot Ben Jonson wist het al: Shakespeare ‘is of not of an age, but for all time’. Hij stijgt uit boven zijn tijd, boven elke tijd trouwens. Hij is tijdgenoot van iedereen: een ‘altijdgenoot’.

Succession

Minder gemakkelijk is de vraag welk van de werken die Shakespeare ooit schreef we het stuk der stukken kunnen noemen. Hamlet, Macbeth, Othello eventueel? Ook hier zullen de meningen verdeeld zijn, maar velen zullen de vraag beantwoorden met de titel van een van de grote tragedies die tussen 1600 en 1608 het licht zagen. Toen stond Shakespeare op het toppunt van zijn kunnen zeggen kenners.

Mijn eigen antwoord op de vraag durft al eens te wisselen. Het voorbije jaar was het sowieso King Lear. Dat heeft veel te maken met een van de beste televisieseries die ik ooit zag: Succession. Vier seizoenen lang onovertroffen: het verhaal van de oude mediamagnaat Logan Roy die zich het hoofd breekt over de vraag wie van zijn drie kinderen het familiebedrijf het best kan overnemen. (Het vierde en oudste kind komt uit de buik van een zwakzinnige moeder en telt nooit echt mee.)

Woordenstroop

De parallel tussen Succession en King Lear ligt voor de hand. Bij Shakespeare gaat het ook over een oude man die zijn nalatenschap wil regelen. Lear wil het rustiger aan doen. Bij het begin van het stuk neemt hij zich voor om zijn rijk in drieën te verdelen. Elk van zijn dochters krijgt een gelijk part, op een voorwaarde: ze moeten hun vader met woorden overtuigen van de liefde die ze voor hem voelen.

De oudste twee, Goneril en Regan, gaan gedwee mee in de vraag. Ze smeren moeiteloos woordenstroop om de baard van hun oude vader. De jongste, Cordelia, weigert het spel mee te spelen. Vaderliefde is iets wat je toont, vindt ze, niet iets wat je uitspreekt. En als je het toont, moet je niet overdrijven. Waarom dan al dat bijkomende theater?

Natuurlijk

Lear toont zich meteen furieus. Een dochter moet haar vader gehoorzamen, vindt hij. Wie dat niet doet, kan geen dochter van hem zijn. Hij verbant Cordelia onmiddellijk en verdeelt haar erfenis aan zijn twee goede dochters, van wie hij vervolgens verwacht dat ze hem met de nodige koninklijke egards blijven behandelen. Hem en zijn hofhouding moeten ze elk op beurt in huis nemen – no questions asked.

Shakespeare is altijd heerlijk voorspelbaar. Natuurlijk is hij Lear blind en zelfingenomen. Natuurlijk zullen zijn oudere dochters hun ware gezicht laten zien. Natuurlijk zullen ze hun vader verwaarlozen: ze vinden hem immers een oude dwaas en laten niet na hem dat te laten voelen. Natuurlijk is de jongste dochter degene die haar vader echt het liefst ziet. En natuurlijk komt de oude man pas tot dat inzicht wanneer het te laat is.

Hoogtepunt

In een tragedie is een hoogtepunt altijd een dieptepunt. Op het einde van het naar hem genoemde stuk zit Lear met het lijk van zijn jongste dochter in zijn schoot. Hij buigt zich over haar heen, hopend en biddend dat hij Cordelia’s adem nog kan voelen en zien, hoe zwak ook. Het is vanzelfsprekend tevergeefs. We kijken tenslotte naar een tragedie.

Als Shakespeare vandaag zou hebben geleefd, zo wordt wel eens gezegd, dan schreef hij scenario’s voor Netflix of HBO

In aflevering drie van het vierde seizoen van Succession zit een scène waarin de tragische climax van King Lear wordt gespiegeld. Met één significant verschil: in de serie is het de oude protagonist die aan zijn einde komt, niet een van de kinderen. Logan Roy wordt onwel in zijn privéjet.

Terwijl een stewardess hem een hartmassage toedient, hangen zijn erfgenamen aan de telefoon, voortdurend vragend of hun vader nog ademt, onhandig zoekend naar woorden waarmee ze de liefde die ze hem nooit konden tonen, alsnog kunnen uitdrukken.

Netflix of HBO

Het is een scène die zo uit de ganzenveer van Shakespeare had kunnen komen. De telefoon wordt aan het oor van de stervende gelegd en diens drie kinderen komen niet verder dan plichtmatige en nietszeggende frasen. Doorgaans zijn ze rad van tong, maar dit keer stokt het spreken. ‘We houden van je.’ ‘Het is oké.’ ‘Het kom allemaal goed.’ Niets daarvan, natuurlijk. Ook Succession is een tragedie.

Als Shakespeare vandaag zou hebben geleefd, zo wordt wel eens gezegd, dan schreef hij scenario’s voor Netflix of HBO. Wie Succession heeft gezien, weet dat het geen loze gedachte is. Het is best een spannende gedachte: veel meer dan een toneelstuk laat een televisieserie de grondige uitwerking van personages toe. Als King Lear een serie met vier seizoenen was, zou de Bard personages als Goneril en Regan meer hebben kunnen uitwerken dan dit ene stuk hem toeliet.

Ieder voor zich

De patriarch uit Succession heeft veel gemeen met Shakespeares oude koning. Hij is even fundamenteel eenzaam en evenzeer permanent op zijn hoede voor iedereen die hem raad geeft. De adviseurs van Logan Roy zijn wel stukken minder betrouwbaar dan die van Lear. Gloucester en Kent, zijn trouwe gezellen, hebben het beste met hun meester voor. In Succession is het iedereen voor zich, van de eerste tot de laatste aflevering.

Voor alle duidelijkheid: Logan Roy is niet in alle opzichten zoals Lear. Hij is minder gevoelig voor vleiers dan de titelheld van Shakespeares donkerste stuk. Hij raast ook minder, staat fysiek misschien wat zwakker maar overtreft zijn omgeving in scherpte van geest en strategisch inzicht. Dat is bij Lear niet het geval: de storm in zijn hoofd wordt door Shakespeare letterlijk op het theater gebracht. We zien Lear gek van eenzaamheid worden, huilend tegen de goden die hem ooit bijstonden maar hem nu blijken te hebben verlaten.

Hoop

Het grootste verschil tussen King Lear en Succession zit hier: terwijl het stuk van Shakespeare momenten bevat waarin menselijke tederheid het recht van de sterkste aan het wankelen brengt, zegeviert in Succession altijd degene die zijn macht het meeste laat voelen – nu eens brutaal en opzichtig, dan weer stiekem of achterbaks. Wie tijd heeft voor echte gevoelens, zal het nooit halen in de wereld van Logan Roy. In het universum van Succession is er geen enkel personage dat zich tegen dat primaat weet te verzetten.

In King Lear is er minstens een personage dat het goede belichaamt zonder daar meteen het slachtoffer van te worden: de goede zoon van Lears raadsman Gloucester, die in misschien wel de mooiste scène van het stuk zijn vader ervan weerhoudt om zelfmoord te plegen. In wat wellicht de donkerste tragedie van Shakespeare is biedt die scène toch nog wat hoop op beterschap voor de mensheid. In de vier seizoenen van het schitterende Succession heb ik zo’n scène niet gevonden.

Onzinderdaad

Pinksteren

Energierig

De week van Vlasti!

Bijltjesdag

De app uit de mouw